Ana Plata

Ana plata – Kompüterin idarəetmə mərkəzi

Ana plata, kompüterin bütün əsas komponentlərini bir-birinə bağlayan və onların sinxron şəkildə işləməsini təmin edən mərkəzi hissədir. Bəzi hallarda motherboard və ya mainboard adlandırılan bu hissə, prosessor, RAM, videokart, yaddaş qurğuları, soyutma sistemləri və digər qurğular arasında məlumat mübadiləsini idarə edir. Ana plata olmadan kompüter işləyə bilməz, çünki bütün məlumat axını məhz bu mərkəzi lövhə vasitəsilə idarə olunur.

Ana platanın keyfiyyəti kompüterin ümumi sabitliyinə, performansına və uzunömürlülüyünə birbaşa təsir göstərir. Hansı prosessoru dəstəklədiyi, maksimum RAM tutumu, genişlənmə yuvalarının sayı, sürətli yaddaş interfeysləri və şəbəkə bağlantı imkanları ana kart seçimində əsas kriteriyalardır. Yüksək səviyyəli ana platalar daha güclü enerji paylanması, keyfiyyətli komponentlər və mükəmməl soyutma sistemləri ilə fərqlənir.

Soket növləri və prosessor uyğunluğu

Ana plata seçərkən ən vacib parametrlərdən biri soket növüdür. Soket prosessorun anakarta necə qoşulacağını və hansı prosessor modellərini dəstəkləyəcəyini müəyyən edir. Intel və AMD platformaları fərqli soket növlərinə malikdir:

·       Intel LGA 1851 – Intel tərəfindən Arrow Lake‑S və Meteor Lake‑PS nəsil masaüstü prosessorları üçün hazırlanmış yeni LGA (land grid array) soket növüdür. Intel Core Ultra prosessorlar üçün nəzərdə tutulmuşdur

·       Intel LGA 1700 – 12-ci, 13-cü və 14-cü nəsil Intel Core prosessorlar üçün nəzərdə tutulub.

·       AMD AM4 – Ryzen seriyasının böyük hissəsini dəstəkləyir.

·       AMD AM5 – yeni nəsil Ryzen 7000/8000/9000 seriyası və DDR5 dəstəyi üçün hazırlanıb.

Soket uyğunsuzluğu səbəbindən seçilmiş prosessorun anakarta quraşdırılması mümkün olmaya bilər. Buna görə alışdan əvvəl prosessor–ana plata uyğunluğu mütləq yoxlanmalıdır.

Çipset və funksional imkanlar

Ana kartın çipseti onun funksiyalarını müəyyən edən əsas hissədir. Çipset PCIe xəttlərinin sayını, USB portlarının versiyasını, SATA bağlantılarının sayını və sürətini, RAM sürət limitini və digər genişlənmə imkanlarını idarə edir.

Məsələn:

·       Intel Z790 – overclock dəstəyi, çoxlu PCIe xətti, yüksək RAM tezliyi.

·       AMD X670E – PCIe 5.0 dəstəyi, çox M.2 slotu, güclü enerji idarəetməsi.

Çipset seçimi sistemin uzunmüddətli istifadəsini və gələcək yenilənmə potensialını müəyyən edir.

Form faktorlar və ölçü fərqləri

Ana platalar müxtəlif ölçülərdə istehsal olunur:

·       ATX – standart ölçü, ən çox genişlənmə yuvası.

·       Micro-ATX (mATX) – kiçik korpuslar üçün, daha az genişlənmə imkanı.

·       Mini-ITX – kompak dizayn, məhdud port sayı.

Form faktor seçimində kompüter korpusunun ölçüləri və istifadə məqsədi nəzərə alınmalıdır.

RAM və yaddaş dəstəyi

Ana plata həm RAM tipini (DDR4, DDR5), həm də maksimum tutumu müəyyən edir. Yüksək performans üçün yüksək tezlikli RAM dəstəyi vacibdir. M.2 NVMe slotları isə ən sürətli SSD-lərin quraşdırılmasına imkan verir.

Oyun və peşəkar iş üçün nəzərdə tutulmuş ana plata modellərində adətən bir neçə M.2 slotu, yüksək sürətli PCIe 4.0 və PCIe 5.0 dəstəyi mövcuddur.

Oyun və peşəkar plataların fərqi

Oyun üçün hazırlanmış ana platalar gücləndirilmiş enerji modulları (VRM), yüksək keyfiyyətli audio çiplər, aşağı gecikmə ilə şəbəkə bağlantısı, çoxsaylı USB portları və RGB işıqlandırma ilə təchiz olunur.

Peşəkar iş üçün nəzərdə tutulmuş ana kart modellərində isə stabil enerji paylanması, ECC RAM dəstəyi, çox prosessorlu konfigurasiya və geniş server funksiyaları ön plandadır.

Ana platanın modelini necə öyrənmək olar?

İstifadə etdiyiniz ana plata modelini öyrənmək üçün bir neçə üsul mövcuddur. Ən sadə üsullardan biri Windows əməliyyat sistemində “Command Prompt” üzərindən wmic baseboard get product,Manufacturer,version,serialnumber əmrini yazmaqdır. Bu əmrlə motherboard modeli, istehsalçısı və versiyası haqqında məlumat əldə etmək mümkündür.

Alternativ olaraq, CPU-Z, Speccy və AIDA64 kimi proqramlardan istifadə etməklə ana platanın bütün texniki göstəricilərini öyrənmək olar. Əgər kompüteri sökmək imkanınız varsa, fiziki olaraq ana kart üzərində yerləşən istehsalçı etiketi və model kodunu oxumaq da mümkündür.

Hansı ana plata seçilməlidir?

Ana plata seçimi istifadə məqsədinə görə dəyişir. Əgər gündəlik internet istifadəsi, ofis proqramları və multimedia baxışı üçün kompüter qurulursa, standart səviyyəli ana platalar kifayət edir. Lakin oyun üçün nəzərdə tutulan sistemlərdə daha güclü enerji idarəetmə sistemi, yüksək RAM sürəti dəstəyi, əlavə PCIe yuvaları və overclock imkanları olan motherboard modelləri seçilməlidir.

Peşəkar qrafik dizayn, 3D modelləşdirmə, mühəndislik proqramları və render işləri üçün isə çox nüvəli prosessor dəstəyi, ECC RAM uyğunluğu, çoxlu M.2 slotları və sabit enerji paylanması olan mainboard modelləri daha məqsədəuyğundur. Serverlərdə isə çox prosessorlu quruluşu dəstəkləyən və 24/7 rejimində sabit işləyə bilən ana kartlar istifadə olunur.

Oyun plataları ilə digər modellərin fərqi

Oyun üçün nəzərdə tutulmuş ana platalar adətən gücləndirilmiş enerji modulları, daha geniş soyutma sistemləri, yüksək keyfiyyətli audio çipləri və aşağı gecikmə ilə internet bağlantısı təmin edən şəbəkə kartları ilə təchiz olunur. RGB işıqlandırma və xüsusi dizayn elementləri də bu ana plata modellərində tez-tez rast gəlinir.

Standart istifadə üçün olan mainboard modelləri isə daha çox gündəlik ofis işi və multimedia istifadəsinə yönəlib. Onlarda əlavə dizayn və overclock funksiyaları məhdud olur, amma qiymət baxımından daha sərfəli variant təqdim edirlər. Həmçinin bəzi büdcə dostu ana kart modelləri gələcəkdə yeniləmə imkanı da saxlayır.

Ana platanın əsas texniki göstəriciləri

Ana plata alarkən aşağıdakı parametrlərə diqqət yetirmək lazımdır:

• Prosessor uyğunluğu (Intel və ya AMD platforması)
• RAM dəstəyi (sürət, tutum və texnologiya)
• PCIe yuvalarının sayı və versiyası
• M.2 və SATA portlarının mövcudluğu
• Şəbəkə bağlantısı (LAN, Wi-Fi 6 və s.)
• Audio sistemin keyfiyyəti
• BIOS və proqram təminatı imkanları

Bu göstəricilər sistemin sabitliyi, performansı və gələcəkdə yenilənmə potensialını müəyyən edir. Keyfiyyətli ana kart uzunmüddətli istifadə üçün əsas zəmin yaradır.

İstehsalçılar və etibarlı modellər

Bazarda ASUS, MSI, Gigabyte, ASRock kimi tanınmış brendlərin ana plataları etibarlılığı və performansı ilə seçilir. Bu istehsalçılar həm oyunçular, həm peşəkarlar, həm də gündəlik istifadəçilər üçün müxtəlif seqmentlərdə motherboard modelləri təqdim edirlər.

Premium səviyyəli modellər daha çox genişlənmə imkanı, yüksək keyfiyyətli komponentlər və müasir texnologiyalarla təchiz olunur. Büdcə dostu ana plata modellərində isə əsas funksionallıq qorunur, amma bəzi əlavə xüsusiyyətlər məhdudlaşdırılır.

Gələcək nəsil ana platalar və istifadəçi təcrübəsi

Ana plata texnologiyaları hər il daha da təkmilləşir. PCIe 5.0, DDR5 RAM dəstəyi, sürətli NVMe interfeysləri və daha az enerji sərf edən çipsetlər artıq bazara çıxmağa başlayıb. İnteqrasiya olunmuş süni intellekt modulları və təhlükəsizlik çipləri yaxın illərdə standart hal alacaq.

İstifadəçi üçün düzgün seçilmiş ana kart yalnız bu gün üçün deyil, həm də gələcək yeniləmələr üçün uyğun platforma yaradır. Buna görə də alış zamanı yalnız indiki tələbləri deyil, gələcəkdə ehtiyac ola biləcək funksiyaları da nəzərə almaq vacibdir.